تاحالا شده غرق در دنیای پر رمز و راز رویاهاتون بشین و ساعت ها از وقتتون بگذره؟ اگه این اتفاق براتون زیاد پیش میاد این مقاله مال شماست!
آنچه در این مقاله میخوانید:
چرا در نوجوانی بیشتر اتفاق می‌افته؟
نشونه‌های خطر در خیالپردازی ناسازگار یا MD
خیالپردازی سالم در برابر خیال پردازی ناسالم
چطور میشود خیالپردازی زیاد رو کنترل کرد؟
آیا افراد موفق هم خیال پردازی افراطی داشته‌اند؟
خیالپردازی ناسازگار یا Maladaptive Daydreaming یعنی وقتی فرد در دنیای خیالی غرق میشه و تمرکزش از زندگی واقعی جدا میشه در این مقاله نشونه‌ها، علل و راهکارهای علمی برای مدیریت خیالپردازی زیاد رو توضیح میدم.
خیالپردازی چیزی کاملاً طبیعیه، اما وقتی یک فرد«بیش از حد» در دنیای ذهنی‌اش وقت می‌گذرونه و این کار باعث افت تحصیلی، گوشه‌گیری یا اختلال در تمرکز میشه، احتمالاً با «خیالپردازی ناسازگار» یا «ناسالم» روبه‌رو هستیم.
در این حالت، ذهن مثل یک فیلم‌ساز حرفه‌ای کار میکنه، اما کنترل از دست فرد خارج میشه.
چرا در نوجوانی بیشتر اتفاق می‌افته؟
در دوره نوجوانی مغز درگیر تغییرات بزرگی میشود.
به‌خصوص بخشی که مسئول «احساسات قوی» هست و بخشی که مدیر «منطق و تصمیم‌گیری» است هم‌زمان فعال‌اند، اما کامل هماهنگ نیستند.
به همین خاطر نوجوان ها ممکنه:
* برای فرار از استرس
* برای مدیریت احساسات شدید
* یا برای ساختن دنیایی که کنترل بیشتری روی اون دارن
به خیالپردازی زیاد پناه ببرد.
- فرار از اضطراب یا ناراحتی
خیالپردازی زیاد در نوجوانان معمولاً زمانی شدت می‌گیره که:
* زیر فشار درسی‌ان
* رابطه دوستی‌شون سخت شده
* احساس تنهایی یا استرس می‌کنن
ذهن سعی میکنه از این فشارها «فرار» کنه و وارد یک جهان امن‌تر بشه .
۲ - نیاز به کنترل
دنیای خیالی دقیقاً همون دنیاییه که نوجوان ها دوست دارن؛
هیچ‌کس ناامیدشون نمی‌کنه، شکستی وجود نداره و همیشه پایان خوبی داره.
این حس کنترل، در دوره‌ای که نوجوان ها در دنیای واقعی هنوز احساس کنترل زیادی ندارن، بسیار جذابه.
3 - خلاقیت بالا
خیالپردازی بالا همیشه نشونه مشکل نیست.
بسیاری از نویسندگان، هنرمندان و فیلم‌سازان از همین توانایی‌های ذهنی استفاده کرده‌اند.
اما مرز بین «خلاقیت سالم» و «خیالبافی ناسالم» جایییه که:
* دنیای واقعی آسیب ببینه
* عملکرد تحصیلی کاهش پیدا کنه
* روابط اجتماعی مختل بشه
نشونه‌های خطر در خیالپردازی ناسازگار یا MD
اگر چند مورد از این‌ها وجود داشته باشد، احتمال خیال پردازی ناسازگار بالاست:
* فرد ساعت‌های طولانی در خیالپردازی غرق میشه
* برای شروع کارها مشکل داره
* حواس‌پرتی شدید داره
* زمان رو از دست میده
* از جمع فاصله می‌گیره
* داستان‌های خیالی ادامه‌دار داره
خیالپردازی سالم در برابر خیال پردازی ناسالم
خیال پردازی سالم وقتیه که:
* به خلاقیت کمک میکنه
* زمان مشخصی داره
* به کارهای روزمره آسیب نمی‌زنه
خیال پردازی ناسالم وقتیه که:
* از کنترل خارج میشه
* به «فرار دائمی از واقعیت» تبدیل میشه
* باعث افت کارکرد میشه
چطور میشود خیالپردازی زیاد رو کنترل کرد؟
- تلاش برای شناخت موقعیت های محرک
«معمولاً چه زمان هایی بیشتر وارد خیالاتت میشی»
معمولاً این موقعیت‌ها محرک‌اند:
تنهایی، استرس، قبل خواب، وقت درس خواندن.
- تنظیم احساسات
فردی که بلد نیست اضطرابش رو مدیریت کنه، بیشتر وارد دنیای خیالی میشه.
* نامگذاری احساس (سعی کنید احساساتتون رو بشناسین و برای خودتون نامگذاری کنین).
* تکنیک‌های تنفسی ( از تکنیک های تنفسی برای کاهش استرس استفاده کنین).
* توقف و برگشتن به لحظه حال (اسم دیگه این تکنیک (grounding ) هست یعنی زمان خیال پردازی سعی کنین 5 تا چیزی که اطرافتون میبینین رو برای خودتون نام ببرین، به 4 تا از صداهای اطراف گوش بدین، 3 تا چیز رو لمس کنین ... این کار کمک میکنه شما به زمان حال برگزدین و خیال پردازی در مغزتون متوقف بشه.
- روتین واقعی بسازین
ذهن وقتی ساختار نداره سریع به سمت خیال‌ها لغزش میکنه.
برنامه کوتاه و قابل اجرا برای روز طراحی کنید:
۳۰ دقیقه کار و درس – ۵ دقیقه استراحت.
- درهای خلاقیت رو باز کنین
به‌جای سرکوب خیالپردازی:
* داستان بنویسین
* کاراکتر طراحی کنین
* دنیای خیالی تون رو روی کاغذ پیاده کنین
* با اپلیکیشن‌های ساده یا هوش مصنوعی انیمیشن‌سازی کنین
و کلی کار دیگه میشه کرد که بهتون حس مثبت تری میده.
آیا افراد موفق هم خیال پردازی افراطی داشته‌اند؟
برخی هنرمندان و نویسندگان تخیل بسیار قدرتمندی داشتن، اما «این به معنای داشتن اختلال نیست».
بسیاری از اونا تونستن تخیل رو به «اثر هنری واقعی» تبدیل کنن، نه اینکه در آن گیر کنن.
چه زمانی باید با یک روانشناس صحبت کنیم؟
اگر خیالپردازی:
* باعث افت نمره‌ها شده
* باعث شده از جمع فاصله بگیرین
* خواب یا تمرکزتون مختل شده و کلا کنترلتون روی زندگی رو از دست دادین
اگر احساس می‌کنین بیش از حد در دنیای ذهنی تون غرق میشین، می‌تونین با یک روانشناس کودک و نوجوان مشورت کنین تا مسیر مناسب‌تری برای کمک پیدا کنین.
مهسا بابامحمدی
روانشناس کودک و نوجوان
